Denkleştirme Öbeği

[Dergideki Sayfa: 1]

DENKLEŞTİRME ÖBEĞİ
ACUALIZATION PHRASE

ABSTRACT

In Turkish syntax despite of all the work syntactic structures being named yet unfortunately have been encountered. There is no name of phrase accourding to function of structure like omuz omuza, yan yana, el ele. In this work, the term ‘acualization phrase' for this kind of structures would be offered. Key Words: Syntax, phrase, acualization, word group, word block, acualization phrase.

ÖZ

Türkçe sözdiziminde onca çalışmaya rağmen -maalesef- henüz adı konmamış sözdizimsel yapılara rastlanmaktadır. Omuz omuza, yan yana, el ele vb. yapıların işlevlerine göre bir öbek adı bulunmamaktadır. Bu çalışmada bu tür yapılara ‘denkleştirme öbeği’ terimi teklif edilecektir. Anahtar Kelimeler: Sözdizimi, sözcük öbeği, denkleştirme, kelime grubu, denkleştirme öbeği

GİRİŞ

Türkçede kullanımı yaygın olmasına rağmen sözdizimi çalışmalarında ya hiç değinilmeyen ya da dilbilgisel oluşum kuralına göre adlandırılmamış birinci ismi yalın ikinci ismi –(y)A ekini almış ve omuz omuza, yan yana, el ele, iç içe, üst üste, alt alta, kendi kendine, kucak kucağa, sırt sırta, biz bize, boşu boşuna, kıran kırana gibi örneklerle karşımıza çıkan sözcük öbeği yapısı mevcuttur.

Ergin, bu tür yapıları adı konmamış diğer sözcük öbeği yapılarıyla birlikte “Bunlar kelime gruplarının ve cümlelerin kısalması, yıpranması neticesinde ortaya çıkan kelime gruplarıdır. Her hangi bir kaideleri yoktur. Daha geniş bir guruptan kısalmış ve klişeleşmiş guruplardır. Sayıları pek fazla değildir: gün aydın, güle güle, günden güne, baştanbaşa, o gün bugün, yan yana, sırt sırta, omuz omuza, baş başa, el ele, haşa huzur, git gide, baş aşağı, eller yukarı, ileri marş, sola çark, baş üstüne gibi guruplar böyle kısaltma guruplarıdır. Umumiyetle vurguları başta bulunur. İsnat, genitif, datif, lokatif, ablatif guruplarının da birer kısaltma [Dergideki Sayfa: 2] gurubu sayılabileceklerini yukarıda söylemiştik, burada tekrar hatırlatalım.” açıklamasıyla ‘Kısaltma gurupları’ başlığı altında zikreder (Ergin 1994: 403-404).

Ergin’in verdiği örnekleri tek tek sorgulayacak olursak ‘gün aydın, haşa huzur, eller yukarı, ileri marş, sola çark, baş üstüne’ yapılarının eksiltili birer cümle, ‘güle güle, günden güne, git gide’ yapılarının tekrar öbeği, ‘baştan başa’ yapısının iki durumlu öbek (Bkz. Delice 2007: 43) olduğu ‘yan yana, sırt sırta, omuz omuza, baş başa, el ele’ yapılarının ise kendi yapılışına uygun bir isme sahip olmadığı ortaya çıkmaktadır.

Karahan da bu tür öbekleri Ergin gibi ‘kısaltma öbekleri’ altında ‘İkinci unsuru yönelme hâli eki taşıyan kısaltma grupları’ başlığıyla “Korkusuyla baş başa kaldı.”, “Yürüyorum omuz omuza sipahilerle” örneklerini vererek incelemektedir (Karahan 2005: 83-84).

Ergin ve Karahan’da ‘kısaltma grupları’ başlığı altında gösterilen bu örneklerde herhangi bir kısaltma da söz konusu değildir. Bu yapılarda birinci ve ikinci birleşen ayrı ayrı kendi anlamıyla yan yana gelmektedir. Kısaltma yerine tam tersi bir birleştirme net bir şekilde görülmektedir. Ayrı ayrı anlamları aktaran bu sözcükleri yan yana getiren ve onları bir anlamsal bütünlük içinde birleştiren dilbilsel ilke, işlevleridir. Bu yapılardaki işlev de her iki ismin belli bir anlamla denkleştirilmesidir. Dolayısıyla, bu tür yapılara ‘denkleştirme öbeği’ denebilir.

KAYNAKÇA

DELİCE, H. İbrahim (2007), Türkçe Sözdizimi, Kitabevi Yayınevi, İstanbul.
ERGİN, Muharrem (1994); Üniversiteler İçin Türk Dili, Bayrak Yayınları, İstanbul.
KARAHAN, Leyla (2005); Türkçede Sözdizimi, Akçağ Yayınları, 9. Baskı, Ankara.

ALINTI YAP (APA): DELİCE, H. İ. (2008). DENKLEŞTİRME ÖBEĞİ.The Journal of Academic Social Science Studies (Yıl-Sayı: 2008-1 Issue 1)