Türkçede Fiil Çekimlerine Yeni Bir Bakış
H. İbrahim DELİCE1
Özet
Türkçede fiil çekimleri üzerine dil araştırmacıları arasında bir uzlaşı sağlanmış gibi görünmesine rağmen konunun ele alınışında yanlışlık, eksiklik ve tutarsızlıklar tespit edi- lebilmektedir. Bu bildiride belli başlı dil bilgisi kitapları ve fiil çekimleri üzerine yazılmış makaleler karşılaştırmalı olarak değerlendirilecek ve konu, bu değerlendirmelerin ışığı al- tında özgün bir şekilde yeniden ele alınacaktır. Bu özgün bakış açısıyla da fiil çekimleri için yeni bir tablo hazırlanarak uzmanların görüşüne sunulacaktır.
Anahtar Sözcükler
Türkiye Türkçesi, fiil, kip, fiil çekimleri, zaman, şekil.
Summary
Although it seems to have arranged a settlement about conjugation in Turkish among linguists, it could be ascertained errors, omissions and inconsistencies inapproach to the subject. In this article it would be assessed comparatively notable grammars works and articles written on conjugation and it would be authentically refered to the matter again in the light of these assessments. By means of the authentic view point, it would be prepared a new form for conjugation and be offered to expert opinion.
Key Words
Turkish, verb, modality, conjugation, times, form
GİRİŞ
Türkçe üzerine çalışma yapan Türkologların hemen her konuda farklı görüşlerle birbirin- den ayrıldıkları gözlemlenirken fiil çekimleri ile ilgili çalışmalarda genellikle bir uzlaşı sağladıkları görülmektedir. Bu uzlaşı doğrultusunda ortaya genel kabul görmüş şöyle bir ‘Fiil Çekimi Tablosu’ çıkmaktadır (Banguoğlu, 1974: 449):
I. Asıl Zaman Kipleri
| Geçmiş | Dolaylı Geçmiş | Geniş Zaman | Şimdiki Zaman | Gelecek Zaman | |
|---|---|---|---|---|---|
| Bildirme Kipi | sev-di-m | sev-miş-i-m | sev-er-i-m | sev-i-yor-u-m | sev-eceğ-i-m |
| sev-di-n | sev-miş-sin | sev-er-sin | sev-i-yor-sun | sev-ecek-sin | |
| sev-di | sev-miş | sev-er | sev-i-yor | sev-ecek | |
| sev-di-k | sev-miş-i-z | sev-er-i-z | sev-i-yor-uz | sev-eceğ-i-z | |
| sev-di-niz | sev-miş-siniz | sev-er-siniz | sev-i-yor-sunuz | sev-ecek-siniz | |
| sev-di-ler | sev-miş-ler | sev-er-ler | sev-i-yor-lar | sev-ecek-ler | |
| Anlatma Kipi | sev-di-y-di-m | sev-miş-ti-m | sev-er-di-m | sev-i-yor-du-m | sev-ecek-ti-m |
| sev-di-y-di-n | sev-miş-ti-n | sev-er-di-n | sev-i-yor-du-n | sev-ecek-ti-n | |
| sev-di-y-di | sev-miş-ti | sev-er-di | sev-i-yor-du | sev-ecek-ti | |
| sev-di-y-di-k | sev-miş-ti-k | sev-er-di-k | sev-i-yor-du-k | sev-ecek-ti-k | |
| sev-di-y-di-niz | sev-miş-ti-niz | sev-er-di-niz | sev-i-yor-du-nuz | sev-ecek-ti-niz | |
| sev-di-y-di-ler | sev-miş-ti-ler | sev-er-di-ler | sev-i-yor-du-lar | sev-ecek-ti-ler | |
| Söylenti Kipi | sev-miş-miş-i-m | sev-er-miş-i-m | sev-i-yor-muş-u-m | sev-ecek-miş-i-m | |
| sev-miş-miş-sin | sev-er- miş-sin | sev-i-yor-muş-su-n | sev-ecek-miş-sin | ||
| sev-miş-miş | sev-er miş | sev-i-yor-muş | sev-ecek-miş | ||
| sev-miş-miş-i-z | sev-er- miş-i-z | sev-i-yor-muş-uz | sev-ecek-miş-i-z | ||
| sev-miş-miş-siniz | sev-er- miş-siniz | sev-i-yor-muş-sunuz | sev-ecek-miş-siniz | ||
| sev-miş-miş-ler | sev-er- miş-ler | sev-i-yor-muş-lar | sev-ecek-miş-ler | ||
| Şart Kipi | sev-di-y-se-m | sev-miş-se-m | sev-er-se-m | sev-i-yor-sa-m | sev-ecek-se-m |
| sev-di- y-se-n | sev-miş-se-n | sev-er- se-sen | sev-i-yor-sa-n | sev-ecek-se-sen | |
| sev-di y-se | sev-miş-se | sev-er-se | sev-i-yor-sa | sev-ecek-se | |
| sev-di- y-se-k | sev-miş-se-k | sev-er- se-k | sev-i-yor-sa-k | sev-ecek-se-k | |
| sev-di- y-se-niz | sev-miş-se-niz | sev-er- se-siniz | sev-i-yor-sa-nız | sev-ecek-se-niz | |
| sev-di- y-se-ler | sev-miş-se-ler | sev-er- se-ler | sev-i-yor-sa-lar | sev-ecek-se-ler |
- Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü öğretim üyesi.↩